ટેક્નોલોજી ક્ષેત્રે અગ્રેસર દેશ જાપાનની ખાનગી અવકાશ કંપની ‘આઇસ્પેસ’નું મૂન મિશન ફરી એક વાર નિષ્ફળ ગયું છે. આઇસ્પેસે છોડેલા ‘રેઝિલિયન્સ અવકાશયાન’નો ઉદ્દેશ ચંદ્ર પર સફળ રીતે ઉતરીને સંશોધન કરવાનો હતો. પરંતુ આજે શુક્રવારે વહેલી સવારે મિશન કન્ટ્રોલ રૂમ અને વિશ્વભરના જિજ્ઞાસુ લોકો આ ઐતિહાસિક ક્ષણ જાઈ રહ્યા હતા, ત્યારે ‘રેઝિલિયન્સ અવકાશયાન’ સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો હતો. અંતિમ ક્ષણે તે ચંદ્રની ૧૦૦ કિમી ઊંચી ભ્રમણકક્ષામાંથી લેન્ડિંગની પ્રક્રિયા શરૂ કરી ચૂકયું હતું. પરંતુ ચંદ્રની સપાટી પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ દરમિયાન છેલ્લી ક્ષણે અવકાશયાન સાથેના સિગ્નલ તૂટી જવાથી તમામ આશાઓ પર પાણી ફરી ગયું છે. જેથી એવો અંદાજા લગાવાઈ રહ્યો છે કે, તે કદાચ ક્રેશ થયું હશે.
અવકાશયાન રેઝિલિયન્સ સફળતાપૂર્વક તેની ગતિ ઘટાડી અને ૨૦ કિલોમીટરની ઊંચાઈએ સાચા ટ્રેક પર હતું, પરંતુ જેમ જેમ લેન્ડિંગ માટેનો અંતિમ તબક્કો નજીક આવ્યો, ત્યારે ટેલિમેટ્રી ડેટા અચાનક ગાયબ થઈ ગયો અને અચાનક લાઈવસ્ટ્રીમ પણ બંધ કરી દેવાયું હતું. બાદમાં ‘હેમ રેડિયો ઓપરેટરો’એ પણ પુષ્ટિ આપી કે, અવકાશયાનનો સિગ્નલ અપેક્ષિત ઉતરાણ સમયે સંપૂર્ણપણે ખોવાઈ ગયો હતો. જા બધુ જ પ્લાનિંગ મુજબ ચાલ્યું હોત, તો રેઝિલિયન્સ અવકાશયાને એક વિક્રમ સર્જ્યો હોત અને ચંદ્ર પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરનાર જાપાનની પહેલી ખાનગી અવકાશ કંપની આઇસ્પેસ બની જાત.
આ ઘટના ૨૦૨૩માં આઇસ્પેસના પ્રથમ ચંદ્ર ઉતરાણની નિષ્ફળતાની યાદ અપાવે છે, જ્યારે તેમનું પ્રથમ અવકાશયાન પણ સિગ્નલ ખોવાઈ ગયા પછી આવી જ રીતે ક્રેશ થયું હતું. આ વખતે કંપનીને આશા હતી કે તેઓ સફળ થશે. પરંતુ તેમની આશાઓ પર પાણી ફેરવાઈ ગયું છે. નોંધનીય છે કે, ભારતનું ચંદ્રયાન મિશન પણ પહેલી વાર નિષ્ફળ ગયું હતું, પરંતુ તેની ભૂલોમાંથી શીખ મેળવીને ભારત ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરવામાં સફળ રહ્યું છે.
આઇસ્પેસે કહ્યું કે, લેન્ડિંગ પહેલાં અવકાશયાનની સ્થિતિ ‘લગભગ લંબ’ હતી, પરંતુ તે સ્પષ્ટ નથી કે અવકાશયાન સંપૂર્ણપણે યોગ્ય ટ્રેક પર આગળ વધી રહ્યું હતું કે નહીં. સૌથી મોટી સમસ્યા અવકાશયાનના લેસર રેન્જફાઇન્ડરમાં આવી. આ સેન્સર ચંદ્રની સપાટીથી અવકાશયાનનું અંતર માપે છે. કંપનીના નિવેદન અનુસાર, આ સેન્સરને યોગ્ય માપ મેળવવામાં વિલંબ થયો હતો, જેના કારણે અવકાશયાન તેની ગતિ જરૂરી સ્તર સુધી ઘટાડી શકયું નહીં, પરિણામે રેઝિલિયન્સે ચંદ્રની સપાટી પર ‘હાર્ડ લેન્ડિંગ’ કર્યું, એટલે કે કદાચ ક્રેશ થયું હશે.
ઉલ્લેખનીય છે કે, વર્ષ ૨૦૨૩માં આઇસ્પેસનું પ્રથમ અવકાશ મિશન ‘હાકુટો-આર’ પણ આવી જ રીતે નિષ્ફળ થયું હતું, તેમાં પણ સોફ્ટવેર ખામીને કારણે અવકાશયાન, ચંદ્રથી તેની ઊંચાઈનો ચોક્કસ અંદાજ લગાવી શકયું નહોતું અને ક્રેશ થઈ ગયું હતું. જે બાદ નાસાના લુનર રિકોનિસન્સ ઓર્બિટરએ ક્રેશ સ્થળના ફોટા પણ લીધા હતા, જેમાં જે જગ્યાએ યાન ક્રેશ થયું, ત્યાં એક મોટો ખાડો સ્પષ્ટપણે દેખાઈ રહ્યો હતો. આઇસ્પેસના મુખ્ય ટેક્નોલોજી અધિકારી ર્યો ઉજીએ કહ્યું, ‘આ વખતે ડેટા ૨૦૨૩ મિશન કરતાં અલગ હતો.’ તેમ છતાં, પરિણામ એ જ આવ્યું છે. કંપનીએ નાસાને તેના એલઆરઓ કેમેરા સાથે મેર ફ્રિગોરિસ પ્રદેશના ફોટા લેવા વિનંતી કરી છે જેથી રેઝિલિયન્સનું શું થયું તેની પુષ્ટિ કરી શકાય.
‘રેઝિલિયન્સ’ મૂન લેન્ડિંગ મિશન, ૧૫ જાન્યુઆરીના રોજ સ્પેસએક્સના ફાલ્કન ૯ રોકેટ દ્વારા અમેરિકી મૂન લેન્ડિંગ સ્પેસક્રાફ્ટ ‘બ્લુ ઘોસ્ટ’ની સાથે જ લોન્ચ કરાયું હતું. જાકે ૩ માર્ચે બ્લુ ઘોસ્ટે ચંદ્ર પર સફળ લેન્ડિંગ કરી હતી. ‘રેઝિલિયન્સ’નો ઉદ્દેશ ઓછા સમયમાં નહીં પણ ઓછા ખર્ચમાં મૂન પર લેન્ડિંગ કરવાનો હોવાથી, તે ઇંધણનો ઓછો ઉપયોગ કરીને ચાર મહિનાથી વધુ સમયની લાંબી સફર ખેડ્યા બાદ ચંદ્રમાની આટલી નજીક પહોંચ્યું હતું. ટોક્યોમાં આઇસ્પેસના મિશન કન્ટ્રોલ રૂમમાં ત્રણ ટીમોએ વારાફરતી અવકાશયાનનું નિરીક્ષણ કરી રહ્યા હતા. જાકે હવે આ દુઃખદ સમાચાર સામે આવ્યા છે.
પ્રેસ કોન્ફરન્સમાં, આઇસ્પેસના અધિકારીઓએ પુષ્ટિ આપી કે, તેઓ હવે ‘રેઝિલિયન્સ’ સાથે સંપર્ક સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા નથી. કંપનીના સીઇઓ તાકેશી હકામાડાએ નિરાશા વ્યક્ત કરી અને કહ્યું, “આ અમારી બીજી નિષ્ફળતા છે, અને આપણે તેને ખૂબ ગંભીરતાથી લેવી પડશે. કંપની હવે આ નિષ્ફળતાની ગંભીરતાથી તપાસ કરશે અને આગામી મિશન, એપેક્સ ૧.૦ માટે શીખ મેળવશે.” જ્યારે કંપનીના ચીફ ફાઇનાન્શીયલ ઓફિસર જમ્પેઇ નોઝાકીએ અગાઉ કહ્યું હતું કે, ભવિષ્યના મિશન માટે આ પ્રકારનો અનુભવ અત્યંત મૂલ્યવાન છે.
