બરાબર ખરો મધ્યાન્હ જામ્યો હતો. સૂર્ય ઉપરથી જાણે અગનગોળા વરસાવી રહ્યો હતો. નાનકડા ટાઉનની શાકમાર્કેટ હતી અને ગ્રાહકોની સારી એવી ચહલપહલ હતી. અને નગરપાલિકાએ વિધિવત શાકમાર્કેટનું નામાભિધાન કરવાનું બાકી હતું. વરસોથી શાકભાજીના વેપારીઓ પોતાના ગજા મુજબ સ્ટોલ ખોડી છાંયડા નીચે શાકભાજીનો પથારો કરી શાકભાજી વેચતા. બરાબર એવે ટાણે માર્કેટની વચ્ચોવચ્ચ એક આલિશાન ચકચકિત કાર આવીને ઊભી રહી. આમને સામને બેઠેલા શાકભાજીના વેપારીઓ, છૂટક મૂટક બેચાર શાક લઇને બેઠેલા સ્ત્રી – પુરૂષો અને ગ્રાહકો કારને ફાટી આંખે તાકી રહ્યા ! “સર, શાકમાર્કેટ આવી ગઇ…” આગળ બેઠેલા મેનેજરે કહ્યું અને વીસ હજારના રેબેનના ડાર્ક બ્લેક ગોગલ્સમાંથી શાકમાર્કેટનું નિરીક્ષણ કરી રહેલા બોસે કહ્યું: “મને ખબર છે મેનેજર…” “તો સર, આપણે નીચે ઉતરીએ ?” મેનેજરે બહુ નમ્રતાથી કહ્યું “આજુબાજુમાં કાર પાર્કિંગ કરતો આવું.” “ઓ.કે. મેનેજર…” બોસે નીચે ઉતરતા પૂછયું: “ આપણે કયાંથી શાકભાજી લાવીએ છીએ ?” “જુઓ સર, સામે દેખાય એ ચંદુભાઇ કાછિયાને ત્યાંથી” મેનેજરે ચંદુભાઇએ મસમોટા વાળી લીધેલ સ્ટોલ બતાવતા કહ્યું: “ચંદુભાઇ ફર્સ્ટ નંબરનું શાક લાવે છે સર. આપણે બપોરની અને રાત્રીની પાળીમાં આવતા વર્કરો માટે એમનું જ શાક સપ્લાય કરીએ છીએ.” “શું ધૂળ ફર્સ્ટ નંબરનું શાક આવે છે ?” બોસ ઉર્ફે સંજય કાછડિયાએ મેનેજરને ઉધડો લઇ લેતા કહ્યું: “ તમે કયારેય આપણાં રસોડામાં ગયા છો ? બટેકુ કયારેય જોયું છે ? રીંગણાની અંદર બી કેટલા બધા છે એ તપાસ્યું ? કાકડી કોઇ દિ’ ચાખી ? કોબીજ દેશી છે કે વિલાયતી, તેની ખરાઇ કરી ? લીંબુ કાર્બનથી પાકયા છે કે નેચરલી એ જાયું ? દૂધીને કયારેય હાથમાં લઇને જોઈ છે કે કડવી છે કે પાકલ ? ઉંધિયું ખાઇ તો લો છો પણ સરગવામાં દળ કેટલો છે એ તપાસ્યુ ? કોથમરીને હાથમાં લઈ હથેળીમાં મસળીને સુંધી જોઇ છે કે એમાંથી સ્મેઇલ આવે છે કે નહીં ? તમને તો એ પણ ખબર નહીં પડતી હોય કે આ કોથમરી દેશી છે કે નહી ?? માર્કેટની વચ્ચોવચ્ચે ઊભો રહી ગયેલો અને દમામદાર લાગતો એક પુરૂષ યાને કે સંજય કાછડિયાને જોઇ આખી માર્કેટ જાણે “ફ્રીઝ” બની ગઇ હતી. તેના હોઠોમાંથી આગના ગોળા જેવા આ બધા પ્રશ્નોના તણખા ઉડતા હતા અને જનરલ મેનેજર સુરેશ રામાણી નજર ઢાળીને સાંભળી રહ્યો હતો. અને બોસનો હાથ તેના ખભા પર પડયો: “મેનેજર મને આપણાં વેપારી ચંદુભાઇના સ્ટોલે લઇ જાવ.” “જી સર… જુઓ સામે જ છે..” પરંતુ ચંદુભાઇએ સુરેશ રામાણીને જાઇ લીધો હતો એટલે કંઇક અંશે આઇડિઆ તો આવી જ ગયો હતો. આ બન્ને ત્યાં પહોંચે એ પહેલા તો એ થડો ઉતરીને સામે દોડી આવ્યો : “આવો આવો સાહેબ…“ પછી સુરેશને આંખોથી જ ઇશારો કરીને આ “મૂર્તિ” કોણ છે એ પૂછી લીધું અને ઇશારો પારખીને સુરેશે પરિચય કરાવ્યો: “ ચંદુભાઇ, આ છે અમારી ફેકટરીના માલિક, શેઠ સાહેબ!! ” “ઓહો…ધન્ય ઘડી ધન્ય ભાગ્ય…” ચંદુ શેઠે બે હાથ જોડયા.
બોલતા ખુરશી ઢાળી દીધી “ફરમાવો શેઠ સાહેબ… શાકભાજી તો મારૂં જ બધુ જાય છે તમારે ત્યાં…” સ્ટોલમાં પડેલા શાકભાજી તરફ એક દ્રષ્ટિ દોડાવીને અછો-અછો વાના કરતો ચંદુ કાલાવાલા કરવા માંડયો: “બધો જ ફર્સ્ટ નંબરનો માલ….”
“ઠીક છે..” સંજયે એક દૃષ્ટિ બટેકા અને રીંગણા તરફ નાખીને પૂછયું: “ગઇકાલે આજ બટેકા મોકલ્યા હતા ?” “હા….જી. શેઠસાહેબ…” ચંદુ બે હાથ જાડીને બોલ્યો: “એકદમ ફર્સ્ટ નંબરનો માલ !!” “હમ્મમ…” સંજયે કહ્યું: “શું ભાવ છે બટેકાનો ?” “કિલોના છૂટક પાંત્રીસ પણ હોલસેલમાં વ્યાજબી કરી આપુ છું…” “ગઇકાલનું બીલ બતાવો…”“જી…” કરતા ચંદુએ કાચું બીલ આપ્યું. જેમાં ઘણી બધી શાકભાજીના નામ તો લખેલા હતા પણ કેન્ટીનમાં જોવા મળ્યા ન હતા ! સંજયે ચશ્મા ઉતાર્યા અને પછી મેનેજર અને ચંદુ સામે તીક્ષ્ણ નજર નાખીને કહ્યું: “કાલે આ બટેટા કેન્ટીનમાં નહોતા ચંદુ શેઠ… જુઓ તમારા થડા પાછળ જે નાની બટેટીઓ અને બાજુના સુંડલામાં અડધાં સડેલા બટેટા દેખાય છે એ હતા. મેં મારી સગી નજરે જાયું છે અને રીંગણાની તો વાત જ કરશો નહીં. એકલું કડછું રીંગણુ આવે છે અને ભાવ તોડી નાખે એવા લ્યો છો ! મરચાં…. ટમેટા…. ગાજર… કાકડી… દૂધી… ભીંડો… બધું સડેલું અને નાખી દીધા જેવું હોય છે…” અને પછી મેનેજર તરફ આગ ઝરતી આંખે જોયું: “તમને કટકીના કેટલા મળે છે એ સાચે સાચ્ચું બોલજા… નહીંતર અહીંયાને અહીંયા જ
કાઢી મૂકીશ. પછી તમારા ભાઇબંધ જોડે શાકભાજી વેચવા બેસી જાજો… મને બધી જ ખબર પડી ગઇ છે. હું છેલ્લા એક મહિનાથી કેન્ટીનમાં જઇને ચેક કરતો હતો સમજ્યાં ? મારા મોબાઇલમાં તમામ તારીખ સાથેના શાકભાજીના ફોટા છે… ” અને મોબાઇલ જયાં હાથમાં લીધો કે સુરેશ પગમાં પડી ગયો: “ સાહેબ, ભૂલ થઇ ગઇ અને મોટા ભાઇના કુટુંબનો પેટ ગુજારો પગારમાં ટૂંકો પડતો હતો એટલે…” “આઇ હેટ યુ… મેનેજર… અત્યારે તમે ચાલ્યા જાવ ” ગુસ્સાથી ભભૂકી ઉઠતા સંજયે આસપાસના વેપારીઓ સાંભળે એમ સુરેશને કાઢી મુકતા કહ્યું: “વર્કરોને ખાવા માટે અપાતી વસ્તુમાં તમને કટકી કરવાનું સૂઝયું ? શરમ આવવી જોઇએ તમને !! પગાર તમને પૂરો આપું છું. તમારે પ્રશ્ન હતો તો મારી પાસે રજૂઆત કરવી હતી. તેને બદલે આ ધંધો ?? ” અને પછી ચંદુ શેઠને પણ તતડાવી નાખ્યા. સુરેશ રામાણી ચાલતો થઇ ગયો. “સર… પ્લીઝ બી કૂલ… લો ઠંડુ પાણી પીવો..” આગના ભભૂકતા ગોળા જેવા સંજયને ખભે કોઇનો હાથ અડયો, તો ગરમીનો પારો નીચે ઊતર્યો. તેણે બાજુમાં ઊભેલા વ્યક્તિ તરફ નજર કરી તો એક ત્રીસેક વર્ષનો યુવાન ઊભો હતો. સંજય તેને ઓળખી ગયો. પાંચેક વર્ષ પહેલા એ ફેકટરીમાં કોમ્પ્યુટર ઓપરેટર તરીકે આવતો પ્રશાંત હતો. “પ્રશાંત તું ? ” “હા સર, આ સામે મારો સ્ટોલ છે. હું રેડીમેઇડ કપડાનો બિઝનેસ કરૂં છું. સારૂં ચાલે છે. પ્લીઝ સર, મારા સ્ટોલે આવો. સંજયે પાણી પીધું. ચંદુ ઉપર એકવાર નજર ફેંકી, પ્રશાંત સાથે ચાલતો થયો. પાણી અને પછી પ્રશાંતના ખાસ આગ્રહથી ઠંડુ પી, ઘટી ગયેલી ઘટનાની ચર્ચા કરી ત્યારે પ્રશાંતે કહ્યું ઃ: “સર આખી જ માર્કેટમાં શુધ્ધ તાજું અને લગભગ ઓર્ગેનિક કહી શકાય એવો એક જ થડો છે અને તે લેડીઝ છે. વેપાર ખૂબ ઓછો છે પણ તેની પાસેથી લાવેલા રીંગણાનું એકવાર શાક ખાવ અને તમને બત્રીસ પકવાનનો સ્વાદ પણ ઓછો પડે… “ઓહ્હહ… કયા બાત ? તો તો મારે ત્યાં જ જવું પડશે.” “ નામ તો એનું મધુ છે પણ મધુર જરાય નથી. મરચાં જેવા તીખ્ખો છે. ચાલો સર, હું આવું ? ” જવાબમાં સંજયે હસીને કહ્યું: “ના… ના… હું પાર પાડી લઇશ. મારે તો બસ લોકોને સારૂં જમાડવું છે !!” અને ધીમે પગલે એ આઠમે સ્ટોલે પહોંચ્યો ત્યારે રીંગણાના ઢગલામાંથી સડેલા રીંગણા ગોતી ગોતીને નીચે ફેંકતી મધુનું ધ્યાન આછા ગુલાબી રીંગણાને પ્રસન્નતાથી તાકી રહેલા ગોગલ્સધારી પુરૂષ ઉપર પડતાં જ શરીરથી અળગાં થઇ ગયેલા સાડીના છેડાને ઢાંકી દેતા મધુએ કડક અવાજે પૂછયું: “ એ ભાઇ… કયારનાય શું તાકી રહ્યા છો ? રીંગણા જાવે છે તો બોલો, મરચા જાવે છે તો ઇ બોલો કૂણી કાકડી જેવી કોબીય છે ને દૂધ જેવી દૂધીય છે. બોલો તો ખબર પડે, આમ કયારનાય…” “ઓહહ…” એના અવાજનો લ્હેકો સાંભળી સંજયને ધક્કો લાગ્યો તે વીસ વરસ પાછો ધકેલાઇ ગયો: “ઓહહ… આ તો મધુભાભી !! પણ મધુભાભી અહીંયા ?? આ રીતે ? આમ ?? એ મધુના ઉજ્જડ કપાળને અને કેશ કલાપમાં ઠેકઠેકાણે આવી ગયેલા ધોળા વાળને તાકી રહ્યો પણ આંખો ? આંખો તો કોફી કલરની એ જ રહી છે ! અને ડાબા ગાલે રહેલો મસો પણ યથાવત છે. દાંતની પંકિતઓ હજી તૂટી પણ નથી અને છૂટ્ટી પણ પડી નથી. આજ મધુભાભી એકવાર પોતાના માટે મેથીની અને તાંજળિયાની ભાજી વાડીએથી લાવી દેતા, આંખા રીંગણાનું શાક પોતાને ભાવે છે એવી ખબર પડી કે દેશી રીંગણું ઝીણકું ઝીણકું એક એક તોડીને ઘરે આપી જતા. બદલામાં શું માંગતા ? હરકિસન મહેતા, અશ્વિની ભટૃ, પ્રિયકાંત પરીખ અને વિઠ્ઠલ પંડયાની નવલકથાઓ !! બારમું ધોરણ સારા ટકાએ પાસ કરીને કોલેજ કરવા ખૂબ જ ઇચ્છતી મધુને ઓગળીસમે વરસે તો ખોબા જેવડા ગામમાં આઠ ધોરણ પાસ કાળુ સાથે પરણાવીય દીધી પણ કયાં કાળુ ? કયાં મધુ ? એક બુઝાતો દીવો અને એક શરદઋતુનો ચાંદ ! એક સૂનો નદીનો કાંઠો અને એક બે-કાંઠે વહેતી ફલકુ ! એક સાંઠીડાંખળા જેવું શરીર તો સામે પંચાવન કિલોની દળદાર માંસલ કાયા ! પણ સંસાર ચાલતો હતો. સંજયની સામે જ રહેતા એટલે અહુરસવાર મધુ આવી ચડતી અને વાંચવા માટે પ્રણયકથાઓ લઇ જતી ત્યારે એની આંખોમાં તરસ દેખાતી યોગ્ય પાત્ર સાથે માવતરે ન પરણાવ્યાની !! એ અધૂરપની કદાચ પરોક્ષ રીતે સંજય પાસેથી પૂર્તિ થતી.. “ એ ભાઇ… તમને કહું છું કયારનાય ટીકી ટીકીને શું જાઇ રહ્યા છો ? ” અને જાણે સહરામાં વીજળી પડી. બારેય મેઘ ખાંગા થઇ ગયા: “ કોણ સંજુભાઇ ? ” સામે રવિયા છેડે આંખોમાંથી અનર્ગળ પાણી !! પળો વીતી. સ્વસ્થતા વ્યાપી મધુ બોલી “ તમારા ભાઇબંધને કોરોનાએ લૂંટી લીધા. બે દીકરા ને એક દીકરી છે ત્રણેય ભણે છે. માંદગી તો હતી જ તમારા ભાઇબંધને પહેલેથી. પાંચ વિઘા જમીન વેચાઇ ગઇ પછી મારી મોટીબેને અહીંયા તેડાવી લીધી. આ શાકભાજીનો થડો કર્યો. પેટગુજારો થાય એટલું મળી રહે છે સંજુભાઇ …. પણ તમે ? કેટલા વરસે તમને જાયા ? દુઃખણા લેતા મધુ બોલી: “ હું તમને કયારેય ભૂલી નથી હોં સંજુભાઇ. તમે મને જે આપ્યું છે એ ભાથું જ તો મને મારા કપરા સમયમાં કામ લાગ્યું છે બાકી તો…” “ત્યારે મારી પાસે કશું જ નહોતું ભાભી ! અને આજે મારી પાસે કોઇ કમી નથી. તમે મને એક લિસ્ટ બનાવીને આપજા તમારો દિયર તમને કોઇ ચીજવસ્તુની કમી નહી રહેવા દે !!” “ના…” રણટંકાર જેવા સ્વરે મધુએ જવાબ વાળ્યો: “મફતમાં કશું જ નહી. તો તો મારી દાનત બગડે અને દાનત બગડે એટલે જીવતર પણ બગડે સંજુભાઇ !”
“જીવતર બગાડીને હું તમને મદદ કરવા નથી માંગતો પણ સ્વમાન અને સન્માન જાળવીને જ તમને યથાયોગ્ય મદદ કરવા માગુ છું. હું એક ફેકટરીનો માલિક છું. સવાર સાંજ સો કારીગરો કામ કરે છે. એને ટોકન ફીમાં જમાડું છું. બસ મારે માટે સવાર સાંજ સારામાં સારૂં શાક-બકાલું તમારી પાસેથી જોઇએ છે અને હા ખાલી નામ સાંભળીને નહીં પણ તમારી શાકભાજીના વખાણ સાંભળીને આવ્યો છું. તમે મને શાકભાજી સપ્લાય કરી શકશો ?? ” વળતો જવાબ મધુ તો શું આપે ? જવાબ તો તેની ભીની આંખો આપી રહી હતી. એ ભીનાશમાં તેના બાળકોના સપના તરી રહ્યા હતા, અને એ સપનાને આજ સંજુ નામનો તરાપો મળી ગયો હતો !!
