રુદ્રાક્ષ એક પ્રકારનું બીજ છે. રુદ્રાક્ષના ઝાડ મોટા થાય છે. તેના ઝાડના મૂળ જમીનની બહાર દેખાય છે. તેના પાંદડાં ગંગેરીના ગવેલનાં પાન જેવા હોય છે. તેના ફળમાંના બીજને રુદ્રાક્ષ કહે છે. નેપાળ, બંગાળ, આસામ અને કોંકણમાં કે કોઈ પણ ફળદ્રુપ જમીનમાં તેનું ઝાડ થાય છે. તેના પાન સાત આઠ આંગળ લાંબા અને કિનારી ઉપર જાડા હોય છે. નવા પાંડદા ઉપર એક જાતની રૂંવાટી હોય છે, જે પાછળથી ખરી જાય છે. તેના ફળમાં પાંચ ખાના હોય છે. દરેક ખાનામાં એ કેકનાનું બીજ હોય છે. ગુજરાતમાં પણ જ્યાં ફળદ્રુપ જમીન હોય ત્યાં થાય છે તથા હરિદ્વારમાં તમને આ રુદ્રાક્ષના વૃક્ષો વધુ જોવા મળે છે.
રુદ્રાક્ષની ઉત્પતિ વિષેની માહિતી:- જેવી રીતે પુરુષોમાં વિષ્ણુ, ગ્રહોમાં સૂર્ય, નદીઓમાં ગંગા, મુનિઓમાં કશ્યપ, દેવીઓમાં ગૌરી શ્રેષ્ઠ છે તેવી રીતે (માળાઓમાં) રુદ્રાક્ષની શ્રેષ્ઠતા છે. ભગવાન શિવજીની આરાધનામાં રુદ્રાક્ષનું વિશેષ મહત્વ છે.
તેનું કારણ પૂછતાં કાર્તિકેયને ભગવાન શિવજીએ કહ્યું હતું, હે કાર્તિકેય ! પૂર્વે ત્રિપુર નામનો એક દૈત્ય હતો. તેણે બધા દેવોને જીતી લીધા હતા. તેથી તેને મારવા બધા દેવોએ મને પ્રાર્થના કરી. તેથી મેં અઘોર નામના મહા-શસ્ત્રનું ચિંતન કર્યું હતું. તે દીર્ઘ તપ દરમિયાન મેં નેત્રો બંધ રાખ્યા હતા પછી જયારે મેં નેત્રો ખોલ્યા ત્યારે મારી આંખોમાંથી અશ્રુબિંદુઓ પડતા હતા. તે અશ્રુજળના બિંદુઓમાંથી રુદ્રાક્ષના મોટાં
વૃક્ષો થયા તે આડત્રીસ પ્રકારના હતા. તેમાં મારા સૂર્યરૂપ નેત્રમાંથી બાર પિંગળા રંગના રુદ્રાક્ષ થયા, ચંદ્રરૂપ નેત્રમાંથી સોળ ધોળા રંગના અને અગ્નિરૂપમાંથી દસ કૃષ્ણ રંગના રુદ્રાક્ષ થયા. ઉપયોગઃ- રુદ્રાક્ષ ખાટું, ઊષ્ણ તથા રુચિકર છે. તે ઔષધ તરીકે પણ વપરાય છે. આ બીજ વાયુ, કફ, માથાની પીડા, ભૂત બાધા અને ગૃહ બાધાનો નાશ કરે છે એમ મનાય છે ૧. શિવપુરાણમાં સ્ત્રીઓને રુદ્રાક્ષ, રુદ્રાક્ષમાળા ધારણ કરવાની સંમતિ આપવામાં આવી છે. એટલું જ નહીં પરંતુ કોઈપણ જાતિ, જ્ઞાતિના વ્યકિત રુદ્રાક્ષ કે રુદ્રાક્ષની માળા ધારણ કરી શકે છે. રુદ્રાક્ષને શ્રાવણ માસમાં ધારણ કરવો તે શ્રેષ્ઠ છે. પૂરા શ્રાવણ માસ પર્યંત અને અમાવસ્યાના દિને રુદ્રાક્ષ ધારણ કરવાથી યાચકને ઇષ્ટ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
પ્રકારોઃ- રુદ્રાક્ષ એકથી ચૌદમુખી સુધી ઉપલબ્ધ છે. સંસ્કૃતમાં રુદ્રાક્ષના ઘણા નામ પ્રાપ્ય બને છે. રુદ્રાક્ષ લગભગ ૧ મિ.મી.થી ૩૫ મિ.મી. સુધીના કે તેનાથી મોટા પણ જોવા મળે છે. જયારે રુદ્રાક્ષ ૧થી ૧૪ મુખી ઉપરાંત ૧૫થી ૨૧ મુખી સુધીના પણ જોવા મળે છે. અન્ય વિશેષતામાં રુદ્રાક્ષના ચાર વર્ણ શાસ્ત્રએ બતાવ્યા છે. જેમાં સફેદ, પીળા, લાલ અને કાળા રંગોમાં રુદ્રાક્ષ જોવા મળે છે. એકવીશમુખી રૂદ્રાક્ષ: કુબેર (ધન-સંપતિના દેવ) સ્વરૂપ અને ધારક કરનારને અદ્ભુત આર્થિક લાભ કરાવનાર મનાય છે. રુદ્રાક્ષના રોપા તમે તમારા ગામ, સીમ, શિવ મંદિરે જ્યાં ફળદ્રુપ જમીન હોય ત્યાં વાવો તો સરસ ઘટાટોપ વૃક્ષ થાય છે. પરંતુ એક વખત એક જગ્યાએ રોપ થોડો મોટો થયા પછી તેને ઉખાડી જો બીજી જગ્યાએ વાવવામાં આવે તો રુદ્રાક્ષનું વૃક્ષ ઉછરતું નથી. જેથી જે જમીન સાથે મેચ થાય છે ત્યાં ફક્ત પાણી પાવાથી આ રોપ વિશાળ રુદ્રાક્ષનું વૃક્ષ બને છે.
hemangidmehta@gmail.com
